Tomasz Zan | |
Data i miejsce urodzenia | 21 grudnia 1796 roku Miasota |
Data i miejsce śmierci | 19 lipca 1855 roku Kochaczyn |
Rodzice | Karol (1772-?) Katarzyna z Dylewskich (ok. 1770-?) |
Rodzeństwo | Wincenty Ignacy Ewelina Scholastyka Benedykta Stefan |
Żona | Brygida Świętorzecka (1825-1900) |
Dzieci | Wiktor (1848-?) Abdon (1849-1903) Klemens (1852-1889) Stanisław (1853-1854) |
Tomasz Zan, poeta, przyrodnik oraz współzałożyciel Towarzystwa Filomatów i Związku Promienistych, był synem Karola Zana i jego żony Katarzyny z Dylewskich. Po ukończeniu nauki w gimnazjum w Mińsku rozpoczął studia na wydziale matematyczno-fizycznym Uniwersytetu Wileńskiego. Na egzaminach wstępnych poznał Adama Mickiewicza, z którym natychmiast się zaprzyjaźnił.
13 października 1817 roku Mickiewicz i Zan założyli z czterema innymi przyjaciółmi (Józefem Jeżowskim, Erazmem Poluszyńskim, Onufrym Pietraszkiewiczem i Brunonem Sucheckim) Towarzystwo Filomatów, którego celem była wzajemna pomoc w rozwoju intelektualnym, naukowym i literackim, a także moralnym. Zaś pod koniec studiów w głowie Tomasza wykrystalizowała się idea promienistości. Według niej „„każdy człowiek promieniuje się stosownie do ścisłości i ładności swego połączenia duszy z ciałem i tworzy wokoło siebie atmosferę obszerniejszą lub ściślejszą, mniej lub więcej ujmującą lub wstrętną.” Niebawem Promieniści zaczęli się spotykać wczesnymi rankami na Popławach, gdzie promowali zdrowy i pozytywny tryb życia, lecz władze Uniwersytetu szybko zakazały spotkań. Niezrażony Tomasz założył Towarzystwo Filaretów.
Działalność związków dobiegła końca w wyniku procesu prowadzonego przez Mikołaja Nowosilcowa. Zana skazano na rok ciężkiego więzienia w Orenburgu i na zesłanie. W 1829 roku poznał niemieckiego przyrodnika Aleksandra von Humboldta i został jego asystentem. Wspólnie prowadzili badania meteorologiczne. Tomasz wraz z filaretą Aleksandrem Chodźką założyli muzeum historyczno-przyrodnicze z kolekcją eksponatów geologicznych w Orenburgu.
W 1831 roku na zlecenie caratu zorganizował wyprawę w stepy dzisiejszego Kirgistanu i na Ural, gdzie po wschodniej jego stronie odkrył złoża złota. W 1837 roku przeprowadził się do Petersburga, gdzie pracował jako bibliotekarz w Instytucie Geologicznym.
W 1841 roku pozwolono mu wrócić do Wilna, gdzie podjął pracę w Głównym Urzędzie Korpusu Inżynierów Górniczych. Pięć lat później poślubił Brygidę Świętorzecką, z którą doczekał czterech synów.
Zmarł w 1855 roku w swoim majątku w Kochaczynie na zapalenie płuc i został pochowany w Smolanach koło Orszy.