 | Narcyza Kazimiera Józefa Żmichowska |
| Data i miejsce urodzenia | 4 marca 1819 roku Warszawa |
| Data i miejsce śmierci | 25 grudnia 1876 roku Warszawa |
| Rodzice | Jan Żmichowski (1765-1838) Wiktoria z Kiedrzyńskich (1769-1819) |
| Rodzeństwo | Hiacynt (1801-1871) Erazm (1806?-1868) Beniamin (?-1828) Wiktoria (1809-1899) Kornelia (1810-1902) Lilia (1811-1893) Jan (1814-1843) Hortensja (1815-?) Wanda (1817?-1853) |
Narcyza Żmichowska, poetka, pisarka i edukatorka, prekursorka feminizmu w Polsce. Była dziesiątym dzieckiem Jana Żmichowskiego, pisarza żupy solnej w Nowym Mieście nad Pilicą i Wiktorii z Kiedrzyńskich. Urodziła się w Warszawie, dokąd przywieziono jej matkę z powodu pogarszającego się stanu zdrowia w czasie ciąży. Niestety Wiktoria zmarła w trzy dni po urodzeniu dziecka, co miało silny wpływ na najmłodszą córkę. Jan nie interesował się małą Narcyzą, więc zaopiekowali się nią trzej starsi bracia. Przekazywali jej rodzinne tradycje intelektualne i patriotyczne – ojciec brał udział w insurekcji kościuszkowskiej, wujowie ze strony matki w wojnach napoleońskich, a sami bracia, włącznie z piętnastoletnim Janem przyłączyli się do powstania listopadowego.
Narcyza uczyła się na pensji Zuzanny Wilczyńskiej, po czym ukończyła Rządowy Instytut Guwernantek, gdzie poznała Klementynę z Tańskich Hoffmanową, prowadzącą wykłady na temat „moralności kobiet”. Panie nie przypadły sobie do gustu, a Żmichowska nie pochwalała jej systemu pedagogicznego i metod nauczania, czemu dała wyraz po latach, przygotowując edycję „Dzieł zebranych” Hoffmanowej. Po ukończeniu Instytutu mieszkała u wujostwa Kiedrzyńskich w Mężeninie, lecz pragnęła dalej rozwijać się intelektualnie. W 1838 roku została guwernantką w domu ordynata Konstantego i Anieli Zamoyskich, z którymi wyjechała do Francji, gdzie na emigracji przebywał jej brat Erazm. Za jego sprawą Narcyza poznała demokratyczne grupy patriotyczne oraz dokształcała się w Bibliotece Narodowej w Paryżu. Nie podobało się to Zamoyskim, którzy zwolnili ją z pracy, ona jednak nie przejęła się tym specjalnie. Ścięła włosy i wzorem George Sand zaczęła palić cygara, a we wrześniu 1839 roku, wbrew konwenansom zabraniającym młodej pannie podróżować samotnie, wróciła samodzielnie do Warszawy.
W kraju zetknęła się z wieloma podobnie myślącymi osobami, z którymi angażowała się w różne formy działalności patriotycznej – współpraca z organizacjami spiskowymi, akcje oświatowe i propagandowe oraz pomoc dla więźniów politycznych. Narcyza debiutowała w 1841 roku wierszem „Szczęście poety”, zyskując uznanie recenzentów. Zmotywowało ją to do dalszej twórczości, publikowała m.in. w „Przeglądzie Naukowym” i „Pielgrzymie”. Stworzyła wokół siebie krąg kobiet o zbliżonych poglądach, nazywając je entuzjastkami. Przeniosła się z Warszawy do Wielkopolski w związku z zainteresowaniem zaborcy jej działalnością, ale również dlatego, że rodzina coraz usilniej pragnęła wydać ją za mąż. Narcyza usiłowała założyć własny zakład naukowy dla dziewcząt, jednak plany te spełzły na niczym. W tym czasie poznała również Władysława Dzwonkowskiego i Paulinę Zbyszewską, z którymi połączyły ją silne relacje emocjonalne.
W lutym 1845 roku wróciła do Warszawy, gdzie powstała jej najsłynniejsza powieść, „Poganka”. Następnie Narcyza wydała dwa podręczniki, pragnąc dalej szerzyć oświatę, jednak w trakcie druku drugiego z nich w 1849 roku aresztowano ją za działalność konspiracyjną i osadzono w klasztorze Karmelitanek w Lublinie. Pobyt w więzieniu zrujnował jej zdrowie i udręczył ją psychicznie, mimo to nie złamała się w przeciwieństwie do wielu swoich towarzyszy (choćby Zbyszewskiej). W 1852 roku zwolniono ją z wyrokiem skazującym na przymusowy pobyt w Lublinie pod nadzorem policji. Zamieszkała u siostry Hortensji, obecnie po mężu Duninowej.
W 1855 roku Narcyza wreszcie mogła wrócić do Warszawy, gdzie założyła własną pensję dla dziewcząt przy ulicy Miodowej. Miejsce to zaczęto nazywać „Miodogórzem”. Program pensji jak na ówczesne czasy był rewolucyjny – istniały tam dwa bloki nauczania: gospodarsko-praktyczny dla kobiet, które pragnęły poświęcić się życiu domowemu, i naukowy, dla dziewcząt marzących o karierze. Poza nauką typowo szkolnych przedmiotów ważnym elementem pensji było wyrabianie świadomości patriotycznej i nauka samodzielnego myślenia. W tym czasie Narcyza wróciła do twórczości literackiej, pisząc utwór „Biała róża” będący połączeniem powieści z esejem psychologicznym. Coraz trudniej przychodziło jej jednak doprowadzenie do końca własnych prób literackich, nie wierzyła bowiem we własny talent i w romantyczne traktowanie sztuki jako wartości samej dla siebie.
W drugiej połowie lat 50. XIX wieku zainteresowała się towianizmem i napisała do Andrzeja Towiańskiego z prośbą o przyjęcie do Koła Sprawy Bożej, lecz ostatecznie przeważył indywidualizm i niemożność przyjęcia wszystkich założeń Sprawy.
Gdy 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe, Narcyza, przeciwna wszelkiej walce zbrojnej i agresywnej działalności konspiracyjnej, zaangażowała się w pomoc rannym i więźniom. Pogłębiająca się depresja i fizyczne dolegliwości kazały jej wyjechać do siostry na wieś, gdzie została niemal do końca życia. W 1874 roku przeprowadziła się do Warszawy, gdzie zmarła po dwóch latach. Pochowano ją na warszawskich Powązkach.