 | Marcelina Czartoryska z Radziwiłłów |
| Data i miejsce urodzenia | 18 maja 1817 roku Podłużne |
| Data i miejsce śmierci | 5 czerwca 1894 roku Kraków |
| Rodzice | Michał Radziwiłł (1791-1846) Emilia z domu Worcell (ok. 1790-1822) |
| Rodzeństwo | Michał |
| Mąż | Aleksander Czartoryski (1811-1886) |
| Dzieci | Marceli Adam Konstanty (1841-1909) |
Księżna Marcelina Czartoryska, pianistka i działaczka społeczna, uczennica i przyjaciółka Fryderyka Chopina, była córką księcia Michała Radziwiłła i jego żony Emilii z domu Worcell. Po śmierci matki pięcioletnia Marcelina wraz z ojcem i babką Marceliną Worcellową przeniosła się do Wiednia, gdzie rozpoczęła naukę gry na fortepianie u Carla Czernego, ucznia Beethovena. W 1840 roku wyszła za mąż za księcia Aleksandra Romualda Czartoryskiego, bratanka księcia Adama Czartoryskiego. Małżonkowie doczekali jednego syna, Marcelego Adama Konstantego, brali również udział w amatorskich przedstawieniach i koncertach w Galerii Obrazów pałacu Weinhaus.
Wydarzenia polityczne 1848 roku zmusiło Czartoryskich do przeprowadzki do Paryża. Marcelina rozpoczęła naukę u Fryderyka Chopina, który był pod ogromnym wrażeniem jej talentu. Pianistkę i jej nauczyciela połączyła serdeczna przyjaźń, a księżna pomagała mu ze wszystkich sił, gdy jego zdrowie stopniowo się pogarszało. Czartoryska czuwała przy nim do samego końca, po jego śmierci zaś wraz z Jane Stirling poświęciła się gromadzeniu pamiątek po kompozytorze.
Współcześni uważali ją za najzdolniejszą uczennicę Chopina, taką, która najlepiej potrafiła oddać charakter jego gry. Wielokrotnie podróżowała po Europie, koncertując charytatywnie przy współudziale wybitnych wirtuozów – Ferencem Lisztem, Augustem Franchommem czy Pauliną Viardot. W 1852 roku otwarła salon w Paryżu, gromadzący środowisko artystyczno-naukowe – bywali w nim Cyprian Norwid, Ary Scheffer, Paul Delaroche, Zygmunt Krasiński, Stanisław Moniuszko czy Eugene Delacroix.
Do kraju przeprowadziła się na stałe w 1867 roku – najpierw do Lwowa, a następnie do Krakowa, gdzie prowadziła dom otwarty w Willi Decjusza. Z kolei w pałacu starostów wolbromskich wspólnie z mężem gromadziła dzieła sztuki i pamiątki historyczne związane z dziejami Polski i historią rodu Czartoryskich, a także z Fryderykiem Chopinem. Inicjowała również publiczne imprezy muzyczne, grywając na nich utwory swego mistrza. Zaprzestała dopiero po śmierci męża, zamiast tego poświęcając się w pełni działalności charytatywnej. Większą część swoich chopinianów przekazała do zbiorów Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. Zmarła w wieku 77 lat i została pochowana na cmentarzu Rakowickim.